چگونگی ضرب سکه ماشینی

چگونگی ضرب سکه ماشینی

امروزه با شرایط حاکم بر نظام پولی و افزایش تکنولوژی، ضرب سکه های ماشینی پیشرفت های چشمگیری داشته و از شیوه های سنتی به مکانیزم صنعتی تغییر کرده است. سرعت و دقت دستگاه های ضرب سکه روز به روز افزایش می یابد و سکه های گوناگونی ساخته می شود.

نگاهی به روند تحول ضرب سکه در ضرابخانه‌ها

در دوره قاجار سکه‌ها همچنان دست‌ساز بودند بنابراین شکل واحدی نداشتند. ورقه نازکی از فلز روی سندانی‌که یک سکه روی آن حک شده بود قرار داده می‌شد سپس با یک چکش که سر سکه دیگر روی سطح ضرب‌زننده آن حک شده بود؛ ضرب زده می‌شد. سکه‌ها ضرب چکشی بودند، گرچه ممکن بود سکه‌های سنگین‌تر قالب‌گیری شده باشند. سر سکه‌هایی که از آهن ساخته می‌شدند از نظر قطر متنوع بودند و شکل بی‌قاعده‌ای داشتند. اندازه و شکل سکه‌ها متنوع بود و به‌نظر نمی‌رسید هیچ معیار پذیرفته شده‌ای برای آن وجود داشته است. بیشتر سکه‌ها گرد بودند، اما برخی نیز شکل مستطیل داشتند. باوجود مهارتی که کارگران ضرابخانه از خود نشان می‌دادند، محصول آنها همیشه با کیفیت نبود و سکه‌ها از نظر ضخامت و شکل گوناگون بودند. سکه‌های مس قدیمی هنوز از سکه‌های نقره بد شکل‌تر بودند. طبق گزارش نمایندگی بریتانیا در سال ۱۸۶۲/ ۱۲۷۵ «ضرابخانه تهران به دشواری می‌توانست بیش از ۵ هزارتومان در روز سکه بزند.» این فناوری ضرب سکه در بیشتر سکه‌های ایران تا دهه ۱۸۷۰/ ۱۲۹۵-۱۲۸۵ مورد استفاده بود. در مقابل سکه‌های ماشینی با لبه کنگره‌دار در اروپای قرن هفدهم/ یازدهم و تا پایان این قرن در امپراتوری عثمانی رایج شده بودند، ماشین بخار از اواخر قرن هجدهم/ دوازدهم تولید شد. در دهه ۱۸۱۰/ ۱۲۴۵-۱۲۳۵ ضرابخانه تبریز در بازار قرار داشت

برای تولید سکه جدید نیاز است مراحل زیر انجام شود.

  1.طراحی قالب

2 . ساخت قالب

3 . تولید پولک

4 . ضرب سکه

طراحی قالب

طراحی روی کاغذ: پس از مشخص کردن ارزش اسمی سکه های جدید توسط مقامات تصمیم گیرنده ، طراحی آنها در ضرابخانه آغاز می شود. طراحان چند طرح را بر روی کاغذ پیاده کرده و برای مقامات تصمیم گیرنده ارسال می کنند تا یک طرح پذیرفته شود.

تولید مدل از جنس پلاستر Plaster : طراح با استفاده از پلاستر مدلی برجسته از طرح می سازد که در مقیاس بزرگتر از سکه اصلی می باشد.

ساخت قالب

تولید هاب اصلی Master Hub: ماشین (cnc) ماموریت ساخت هاب اصلی را بر عهده دارد. این دستگاه از مدل پلاستری، اسکن مکانیکی گرفته و هاب اصلی را با مقیاس کوچکتر (اندازه واقعی سکه) می سازد. این کار بیش از 12 ساعت به طول می انجامد. برای هر روی سکه یک هاب ساخته می شود، جنس هاب ها از استیل است و از استحکام بسیار بالایی برخوردار هستند. هاب اصلی به مانند سکه برجسته است و از آن برای تولید قالب اصلی استفاده می شود.

تولید قالب اصلی Master Die : با استفاده از هاب اصلی، با دستگاه پرس هیدرولیکی بر روی قطعه استیل، نقش سکه ایجاد می گردد و آنرا تحت حرارت بسیار بالا گرم و برای مرحله دوم پرسکاری آمده می کنند. در مرحله دوم، مجددا قطعه کار را با هاب اصلی زیر پرس قرارداده و پرس میکنند. مراحل فوق را (هابینگ Hubbing) می گویند. و در پایان مرحله هابینگ، قالب اصلی تهیه شده که بر روی آن نقش سکه بصورت گود و فرو رفته دیده می شود. معمولا دو قالب اصلی جهت هر روی سکه، تهیه می شود.

تولید هاب های کاری working hub : به همان شیوه تولید قالب که در بالا به آن اشاره شده هاب های کاری تولید می شوند، نقش این هاب ها به مانند سکه برجسته است و در تولید قالب های کاری از آنها استفاده می شود.

تولید قالب های کاری working dies : معمولا قالب های ضرب سکه پس از استفاده دچار فرسایش می شوند و باید تعویض شوند برای همین تعدادی از قالب های کاری تولید می شود. قالب های کاری به همان شیوه تولید قالب اصلی تولید می شوند. نقش این قالب ها گود و فرورفته می باشد.

تولید پولک

تولید پولک Planchet : برای هر نوع سکه از ورق با ضخامت و آلیاژ مشخصی که از قبل تعیین شده است، استفاده می گردد. و بوسیله دستگاه پرس، پولک سکه تولید میگردد. سپس پولک ها را در کوره حرارت داده تا فلز آنها برای ضرب نرم تر شود. پولک ها پس از شست‌وشو خشک می شوند و به مرحله لبه گذاری فرستاده می شوند.

لبه گذاری Upsetting :  پولک ها در یک آسیاب قرار میگیرند، با چرخیدن پولک کم کم فاصله بین دیواره کم می شود و پولک بین دو دیواره آسیاب زیر فشار قرار می گیرد. به مرور لبه های پولک با کمک نعل برآمده می شوند و در نتیجه ریم (Rim) پولک شکل می گیرد و نسبت به سطح سکه بالاتر می آید.

ضرب سکه

ضرب سکه : پولک های لبه گذاری شده به دستگاه ضرب سکه هدایت، تا پرس شوند. این دستگاه تمام اتوماتیک قادر هست در هر ثانیه 12 سکه ضرب کند. فشاری که برای ضرب هر سکه، به قالب ها وارد می شود، برابر با 80 تن می باشد. دو قالب یکی (چکش Hammer) نقش روی سکه و دیگری (سندان Anvil) نقش زیر سکه را بر دو طرف پولک حک می کنند، قالب سومی نیز به نام (کولار Collar) به عنوان نگهدارنده و حک کننده کنگره های دور سکه وجود دارد.

کنترل کیفیت : در پایان هر دوره ضرب تعداد چند سکه که آخر از همه ضرب شده اند مورد بررسی قرار می گیرند. هرگونه ترک، ناهنجاری و بی کیفیتی درضرب سکه ها نشان دهنده فرسایش قالب است. در این صورت سکه های مشکل دار به چرخه بازیافت انتقال داده می شود، و قالب های فرسوده تعویض می گردد، تا دستگاه دوباره به کار خود ادامه دهد.

بسته بندی : در مرحله آخر سکه ها بر اساس نیاز و ارزش اسمی بسته بندی می شوند. معمولا سکه ها را به صورت رول های کاغذی و یا کیسه های نایلونی و پارچه ای بسته بندی کرده و به بازار روانه می کنند.